Βέρντι, Τζουζέπε

(Giuseppe Verdi, Ρόνκολε, Πάρμα 1813 – Μιλάνο 1901). Ιταλός συνθέτης, από τους κορυφαίους της όπερας. Ακολουθώντας την κλίση του στη μουσική, άρχισε τις πρώτες του μουσικές σπουδές στα οκτώ του χρόνια με ένα παλιό πιάνο και κατόρθωσε, γύρω στα δώδεκα χρόνια του, να κερδίζει τα προς το ζην ως εκτελεστής, δουλειά που δεν εγκατέλειψε ούτε και όταν τον έστειλαν στο Μπουσέτο για να συμπληρώσει τη μουσική του εκπαίδευση. Σε αυτό το μικρό μουσικό κέντρο πολύτιμη στάθηκε η φιλία του με τον έμπορο Αντόνιο Μπαρέτσι, προμηθευτή του καταστήματος που διατηρούσε εκεί η οικογένεια Βέρντι και πρόεδρο της τοπικής φιλαρμονικής εταιρείας που διηύθυνε o Φερντινάντο Προβέζι, πρώτος δάσκαλος του Β. Στο σπίτι του Μπαρέτσι συγκεντρώνονταν τα μέλη της φιλαρμονικής εταιρείας για τις πρόβες τους. Επειδή είχε ξεπεράσει το προβλεπόμενο από τον κανονισμό όριο ηλικίας, ο B. δεν έγινε δεκτός στο Ωδείο του Μιλάνου. Γι’ αυτό, βοηθούμενος από μια υποτροφία που εξασφάλισε, ολοκλήρωσε τη μουσική του εκπαίδευση με ιδιωτικά μαθήματα. Τo 1836, ξαναγυρίζοντας στο Μπουσέτο για να αναλάβει κάποια θέση μουσικού στην κοινότητα, διακρίθηκε ως διευθυντής ορχήστρας, συνθέτης και πιανίστας. Τον ίδιο χρόνο νυμφεύτηκε την κόρη του Μπαρέτσι, Μαργαρίτα, που την έχασε όμως το 1840 μαζί με τα δύο παιδιά του. Το 1837 συνέθεσε το πρώτο του μελόδραμα, Ομπέρτο, κόμης του Αγίου Βονιφάτιου (Oberto, conte di San Bonifacio), για το οποίο ο ιμπρεσάριος Μπαρτολομέο Μερέλι κατάφερε να κλείσει μια παράσταση στο Μιλάνο το 1839. Με την παρότρυνση του Μερέλι, ο Β. συνέθεσε την κωμική όπερα Μια μέρα βασιλείας (Un giorno di regno) ή αλλιώς Ο ψευτο-Στανίσλαος, που παρουσιάστηκε με μέτρια επιτυχία το 1840. Επιστρέφοντας στο Μπουσέτο, ξεπέρασε την κρίση του χαμού της γυναίκας και των παιδιών του, με τη σύνθεση και εκτέλεση στο Μιλάνο του Ναμπούκο (Nabucco, πλήρης τίτλος: Nabucodonosor, 1842), με θέμα τη ζωή του βασιλιά Ναβουχοδονόσορ. Με το μελόδραμά του αυτό o νεαρός συνθέτης έγινε δεκτός στους πνευματικούς κύκλους του Μιλάνου και ιδιαίτερα στο σαλόνι της κόμισσας Κλαρίνα Μαφέι, που από τότε έγινε ανεκτίμητη φίλη του. Με τους Λομβαρδούς στην πρώτη σταυροφορία (I Lombardi alla prima Crociata, 1843), με θέμα εμπνευσμένο από την Α’ Σταυροφορία, η μουσική του Β. φαίνεται να επηρεάζεται από το κλίμα και τη συνείδηση που είχε δημιουργήσει την εποχή εκείνη ο αγώνας για την ιταλική ανεξαρτησία. Η προσέγγιση της μουσικής του προς καθαρά πατριωτικά ιδεώδη εξακολούθησε με τον Ερνάνη (Ernani, 1844) που οι χορωδιακές του σελίδες προκάλεσαν πολιτικές αντιαυστριακές διαδηλώσεις. Στην Ιταλία, η επιτυχία του Β. εξασφαλίστηκε χάρη σε αυτές τις πολιτικές νύξεις που διαφαίνονται στα μελοδράματά του. Έπειτα από μια περίοδο αναζητήσεων, κατά την οποία ο συνθέτης εγκατέλειψε τα πολιτικά ιδεώδη (Δύο Φόσκαρι, 1844, Ζαν ντ’ Αρκ και Αλτσίρα, 1845), ξαναγύρισε με τα μελοδράματα Αττίλας (Attila, 1846) και Μάκβεθ (Macbeth, 1847) στα επαναστατικά συνθήματα της εποχής. Αυτή ακριβώς η αναφορά στην πολιτική κατάσταση της Ιταλίας ήταν το στοιχείο που εδραίωσε το γόητρο του συνθέτη όχι μόνο μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων αλλά και των πιο καλλιεργημένων πνευματικών κύκλων. Αποκορύφωμα μουσικής και πατριωτικής έξαρσης στάθηκε το μελόδραμα Η μάχη του Λενιάνο (1849), που εκτελέστηκε στη Ρώμη μέσα σε μια εξαιρετικά θερμή πατριωτική ατμόσφαιρα. Εγκατεστημένος για λίγο καιρό στο Παρίσι και έπειτα πάλι στο Μπουσέτο, στη νέα του έπαυλη στη Σάντα Άγκατα, ο Β. ασχολήθηκε με τη σύνθεση της Λουίζας Μίλερ (Luisa Miller, 1849). Ακολούθησε η περίφημη τριάδα των αριστουργημάτων, Ριγολέτος (Rigoletto, 1851), Τροβατόρε (Trovatore, 1853) και Τρaβιάτα (La Traviatta, 1853), με τα οποία πραγματοποιείται η μετάβαση από τον έντονα χορωδιακό χαρακτήρα των πρώτων μελοδραμάτων στις δραματικές συγκρούσεις μεμονωμένων προσώπων, που η μουσική υπογραμμίζει την ένταση του πάθους τους. Η ευρωπαϊκή αναγνώριση της μεγαλοφυΐας του B. επισφραγίστηκε στο Παρίσι το 1855 με τον Σικελικό Εσπερινό, τον οποίο ακολουθούν ο Σίμον Μποκανέγκρα το 1857 και ο Χορός μεταμφιεσμένων (Un ballo in maschera) το 1859. Την ίδια χρονιά, το 1859, o Β. παντρεύεται την Τζουζεπίνα Στεπόνι, που ήταν σύντροφός του από το 1842 (ήταν η πρώτη ερμηνεύτρια στο Ναμπούκο). Το 1859, εξάλλου, ο B. εξελέγη μέλος του ιταλικού κοινοβουλίου, ενώ στη δεκαετία 1860-70 η συνείδηση του μεγάλου συνθέτη συγκλονίστηκε από το δράμα μιας μουσικής και ηθικής κρίσης. Οι καιροί είχαν αλλάξει, η ενότητα της χώρας απαιτούσε θυσίες ακόμα και στον μουσικό τομέα, όπου στο μεταξύ επικρατούσε όλο και πιο πολύ η εμπειρία του ρομαντισμού και του βαγκνερικού θεάτρου. Ήταν επίσης η εποχή του θανάτου του πατέρα του (1867) και του Μπαρέτσι, καθώς και των αναθεωρήσεων διαφόρων έργων του, παλαιότερων αλλά και πολύ πρόσφατων. Έτσι, το 1865 ξανάγραψε τον Μάκβεθ και το 1869 φρόντισε για μια νέα έκδοση της Δύναμης του πεπρωμένου (La forza del destino) που είχε παρουσιαστεί στην Πετρούπολη το 1862. Η μοναξιά του συνθέτη, που εκφράστηκε με τόση πικρία στον Ντον Κάρλος (Don Carlo, 1867), ξεπεράστηκε με την Αΐντα (Aϊda, 1871) και το Σίμον Μποκανέγκρα, που δόθηκε στη νέα του μορφή, ύστερα από την αναθεώρησή του, το 1881. Και στα δύο αυτά μελοδράματα, παρά τη θλίψη που εκφράζεται για μια χαμένη εποχή, πάλλεται το αίσθημα ενός νέου ξεκινήματος για τον Β. Έρχονται έπειτα ο Οθέλλος (Otello, 1887) και o Φάλσταφ (Falstaff, 1893), έργα που κρύβουν μέσα τους μια συσσωρευμένη πείρα στο μελοδραματικό είδος και γράφτηκαν υπό την επίδραση της ορμής του Ρέκβιεμ (Requiem, 1874), αφιερωμένου στη μνήμη του Μαντσόνι και στα οποία μπορεί κανείς να συναντήσει την αναγέννηση του πνεύματος του ηλικιωμένου πλέον συνθέτη· γιατί στο Ρέκβιεμ τα επίγεια γεράματα συναντιούνται με την αιώνια νεότητα της τέχνης. H μακρόχρονη καλλιτεχνική πορεία του Β. διαιρείται συνήθως σε δύο τουλάχιστον περιόδους: στην περίοδο της νεανικής του ηλικίας και στην περίοδο της ωριμότητάς του. Στην πραγματικότητα, σε ολόκληρο το εύρος αυτής της πορείας, η μουσική του Β. ανανεώνεται αδιάκοπα χωρίς ποτέ να αρνείται τον αρχικό χαρακτήρα του ύφους της, αλλά πάντα ξετυλίγοντας το νήμα που συνδέει τα μεγάλα ανθρώπινα συναισθήματα και τα μεγάλα πάθη, έτσι όπως τα περιέγραψε o Β. σε πρωτότυπες μουσικές δημιουργίες. Τα παλιά μελοδραματικά πρότυπα, από τα οποία ωστόσο o Ιταλός συνθέτης δεν απομακρύνεται, φωτίζονται, ίσως για τελευταία φορά, σε έναν αιώνα μουσικά τόσο πλούσιο όπως ήταν o 19ος, και γίνονται μέσα έκφρασης μιας υψηλότατης πολιτικής και ηθικής συνείδησης. Η δύναμη της μουσικής έγκειται και στην ικανότητά της να προβάλλεται ως αντανάκλαση των μεγάλων γεγονότων της ανθρώπινης ζωής, που παλεύει μεταξύ πόνου και αγάπης, αλλά τελικά θριαμβεύει με τη γήινη γλυκύτητά της (Φάλσταφ). Χάρη σε αυτή τη συνειδητή δύναμη, το μελόδραμα του B., στο πέρασμα των γενεών, δεν έχασε τίποτε από εκείνη τη ζωογόνα συγκίνηση που το χαρακτηρίζει. Η καλλιτεχνική δραστηριότητα του Β. συμπληρώνεται με μερικά κομμάτια εκκλησιαστικής μουσικής καθώς και με ένα Κουαρτέτο Εγχόρδων (σε μι ελάσσονα, 1873). Στο Μιλάνο ίδρυσε ένα αναπαυτήριο για μουσικούς (όπου μεταφέρθηκε και ο τάφος του), που συντηρείται έως σήμερα από τις εισπράξεις των έργων του. Πέθανε στο Μιλάνο, με τη χαραυγή του 20ού αι., στις 27 Ιανουαρίου 1901. Προσωπογραφία του Τζουζέπε Βέρντι, έργο του Μπολντίνι. Μια σκηνή από τον «Ντον Κάρλος» του Βέρντι στη Σκάλα του Μιλάνου, σε σκηνοθεσία της Μαργαρίτας Βάλμαν. Το μελόδραμα, που αποτέλεσε την πικρή έκφραση της μοναξιάς του συνθέτη, είναι εμπνευσμένο από το ομώνυμο δράμα του Σίλερ και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1867 (φωτ. Piccagliani). Η κρεβατοκάμαρα του Βέρντι στην έπαυλη Σάντα Αγκάτα, κοντά στο Μπουσέτο.